ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ
ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ.[1]
(ΜΕΛΕΤΗ
ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ)
Τσίρος
Χαράλαμπος
Ph.D., M.Sc. (Eng.), M.Sc. (Eng.), B.Sc.(Soc.Sc.),B.Sc.(Ed.,) D.I.C.
Διδάσκων (Π.Δ.407/80) Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Παπαπέτρου Σάββας
Ph.D., Κοινωνικός Ψυχολόγος - ερευνητής.
0. Εισαγωγή
Το
σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης συνίσταται από τις παραμέτρους της
συναισθηματικής εξάντλησης, της αίσθησης των μειωμένων επαγγελματικών
επιτευγμάτων και της αποπροσωποίησης (Maslach και Jackson,1986). Το
σύνδρομο αυτό στον εκπαιδευτικό
σχετίζεται με το επίπεδο της αυτοεκτίμησης του και αυτό με τη σειρά του με την
επαγγελματική του δραστηριότητα είτε ως διδάσκων είτε ως σύμβουλος.“ Όσο καλός και αν είσαι, όσα και αν δίνεις στην
δουλειά σου, συχνά απλά δεν πρόκειται να
προσεγγίσεις τα παιδιά. Αισθάνοµαι ότι βάζεις πολύ περισσότερα στη δουλειά σου
από όσα παίρνεις πίσω. Αυτή η
συνειδητοποίηση είναι πολύ καταθλιπτική.” (καθηγητής Φυσικής, δηµοσιευµένο στο Blase, 1982, από Van Horn at el., 1999)
Η αυτοεκτίμηση, δηλ. η συναισθηματική διάσταση
του συστήματος του εαυτού, είτε ως προβλεπτικός παράγοντας είτε ως αποτέλεσμα,
αποτελεί μία πολύ σημαντική παράμετρο της διαδικασίας της λειτουργίας του
εκπαιδευτικού συστήματος γενικότερα και της μάθησης ειδικότερα. Ο μαχόμενος εκπαιδευτικός, ο σχολικός σύμβουλος
αλλά και το στέλεχος της διοίκησης έχει,
πολύ συχνά, να αντιμετωπίσει καταστάσεις πιεστικές προς το δικό του σύστημα του
Εαυτού, τις οποίες εάν δε μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία τότε ούτε το
μαθητή δε θα μπορεί να βοηθήσει. Αλλά
και από την πλευρά του μαθητή, η ακαδημαϊκή αυτοαντίληψη έχει θετική συνάφεια
με τη σχολική του επίδοση (Τσίρος Χ., 2007) .
Η αυτοεκτίμηση αποτελεί τη συναισθηματική
διάσταση του συστήματος του Εαυτού, η οποία επιδέχεται βελτίωση (Ellis A.,1973,
Τσίρος Χ., 2007). Είναι, έτσι, δυνατόν να προσεγγισθεί προληπτικά και
θεραπευτικά τόσο η διαδικασία της
μάθησης από την πλευρά του μαθητή όσο και το φαινόμενο της επαγγελματικής
εξουθένωσης από την πλευρά του εκπαιδευτικού, στόχοι οι οποίοι μπορούν να
επιτευχθούν στο πλαίσιο ενός προγράμματος επιμόρφωσης-εκπαίδευσης των
εκπαιδευτικών.
Η
συγκεκριμένη πιλοτική έρευνα αποτελεί τμήμα πανελλήνιας έρευνας που βρίσκεται
σε εξέλιξη.
1.
Σκοπός και
στόχος
Η
εν λόγω έρευνα έχει ως θέμα τη διερεύνηση
των σχέσεων μεταξύ της επαγγελματικής εξουθένωσης και της αυτοεκτίμησης των
εκπαιδευτικών και των στελεχών διοίκησης που εργάζονται στη δημόσια εκπαίδευση.
Στόχος
της είναι, να διερευνηθεί το σύνδροµο της επαγγελµατικής εξουθένωσης, τόσο σε
ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά ανθρωπιστικά επαγγέλµατα -αυτό του
εκπαιδευτικού. Η διερεύνησή αυτή δε, επιδιώκεται να γίνει µέσω της σύνδεσης της
επαγγελµατικής εξουθένωσης µε την ανισότητα σε εργασιακό επίπεδο, ώστε το
σύνδροµο να διαφοροποιηθεί µε έναν ακόµη τρόπο από την αυτοεκτίμηση.
Αναµένεται
τα υποκείμενα της έρευνας να παρουσιάσουν υψηλά επίπεδα επαγγελµατικής
εξουθένωσης, λόγω της µαταίωσης και της απογοήτευσης που βιώνουν στο πλαίσιο
της σχέσης τους με τους συναδέλφους, τους γονείς και τους μαθητές.
2.
Υλικό και Μέθοδος
Για
τις ανάγκες της έρευνας κατασκευάστηκε
ένα ερωτηματολόγιο με βάση δύο επί μέρους έγκυρα ερωτηματολόγια.
Αναφορικά
με την επαγγελματική εξουθένωση χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο των Maslach και Jackson (1986), για την
Αυτοεκτίμηση το αντίστοιχο του Ellis (1973).
Η
μεθοδολογία που ακολουθήσαμε ήταν η εξής. Η ανάλυση των στατιστικών δεδοµένων
έγινε µε το στατιστικό πρόγραµµα κοινωνικών επιστηµών (Statistical Package for
Social Sciences).
1. Αρχικά, έγινε
έλεγχος αξιοπιστίας όλων των παραγόντων των ερωτηµατολογίων µε το συντελεστή
εσωτερικής συνέπειας Cronbach α.
2. Έπειτα
διεξήχθησαν µονοπαραγοντικές αναλύσεις t-test για τον έλεγχο της στατιστικής
σηµαντικότητας των διαφορών των µέσων όρων σε καθεµία από τις διαστάσεις της
επαγγελµατικής εξουθένωσης (Συναισθηµατική Εξάντληση, Αποπροσωποποίηση,
Προσωπική Επίτευξη) και της Αυτοεκτίμησης.
3. Στη συνέχεια,
πραγµατοποιήθηκε ανάλυση διακύµανσης (Analysis of variance, ANOVA) για τον
έλεγχο της στατιστικής σηµαντικότητας των διαφορών των µέσων όρων σε καθεµία
από τις διαστάσεις της επαγγελµατικής εξουθένωσης (Συναισθηµατική Εξάντληση,
Αποπροσωποποίηση, Προσωπική Επίτευξη) και της Αυτοεκτίμησης.
4. Eπίσης, µε την
ANOVA ελέγξαµε αν υπάρχει αλληλεπίδραση µεταξύ των ανεξάρτητων µεταβλητών πάνω
στις εξαρτηµένες µεταβλητές. Οι ανεξάρτητες µεταβλητές της έρευνας ήταν το
φύλο, η ηλικία, η ειδικότητα και τα χρόνια υπηρεσίας, ενώ εξαρτηµένες ήταν οι
παράγοντες επαγγελµατικής εξουθένωσης και η αυτοεκτίμηση.
5.
Δείγµα
Το
ερευνητικό ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε πανελλήνιο δείγμα 257 εκπαιδευτικών
(33 σχολικοί σύμβουλοι, 201 μαχόμενοι εκπαιδευτικοί και 23 εκπαιδευτές
ενηλίκων, στελέχη του ΙΔΕΚΕ)
Τα
αποτελέσματα που ακολουθούν αναφέρονται σε τελικό δείγμα 249 υποκειμένων.
6.
Ευρήματα
Αρχικά
παρατίθενται οι μέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης για το σύνολο του δείγματος. Στη συνέχεια,
παρουσιάζονται οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και οι F-τιμές των τριών
παραγόντων της επαγγελματικής εξουθένωσης για κάθε ανεξάρτητη μεταβλητή. Τέλος,
παρατίθενται τα επίπεδα της επαγγελματικής εξουθένωσης και τα αποτελέσματα της
διασταύρωσης των μεταβλητών (Crosstabs).
4.1.
Επαγγελµατική εξουθένωση
Για τη µέτρηση της επαγγελµατικής εξουθένωσης
χρησιµοποιήθηκε το ερωτηµατολόγιο καταγραφής επαγγελµατικής εξουθένωσης
«Maslach Burnout Inventory (MBI)» (Maslach & Jackson, 1986, προσαρµοσµένο
από τους Παπαδάτου, Αναγνωστόπουλο & Μονό, 2002).
Το
ερωτηµατολόγιο περιλαµβάνει 22 προτάσεις και µετρά τρεις διαστάσεις της
επαγγελµατικής εξουθένωσης. Ήτοι:
Ø
τη
Συναισθηµατική Εξάντληση,
Ø
την
Αποπροσωποποίηση και
Ø
την
Προσωπική Επίτευξη.
Η
βαθµολογία δίνεται σε κλίµακα 7 σηµείων που εκφράζει τη συχνότητα µε την οποία
το άτοµο βιώνει ό,τι περιγράφεται σε κάθε πρόταση, από 0= «ποτέ» έως 6= «κάθε
µέρα».
Με
βάση αυτό το ερωτηµατολόγιο αξιολογούνται τρεις κλίµακες. Κατά συνέπεια,
προκύπτουν τρεις διαφορετικές βαθµολογίες (Συναισθηµατική Εξάντληση,
Αποπροσωποποίηση, Προσωπική Επίτευξη) µε απλή πρόσθεση των βαθµών των επιµέρους
απαντήσεων που ανήκουν σε κάθε κλίµακα. Στις κλίµακες της Συναισθηµατικής
Εξάντλησης και της Αποπροσωποποίησης οι υψηλές βαθµολογίες θεωρούνται ότι
δείχνουν υψηλότερα επίπεδα επαγγελµατικής εξουθένωσης. Αντίθετα, η κλίµακα της
Προσωπικής Επίτευξης αξιολογείται αντίστροφα, δηλαδή, οι χαµηλές βαθµολογίες
θεωρούνται ότι δείχνουν υψηλότερα επίπεδα επαγγελµατικής εξουθένωσης στη
διάσταση αυτή. Οι δείκτες αξιοπιστίας (δείκτης Cronbach a) είναι:
α=
0,84 για τη συναισθηµατική εξάντληση,
α=0,55
για την αποπροσωποποίηση και
α=0,71
για την προσωπική επίτευξη (Στάλικας, Τριλίβα & Ρούσση, 2002).
Στο
σύνολο του δείγματος βρέθηκε ότι ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση των ατόμων
στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση είναι 25,5 (11,8), στον παράγοντα
αποπροσωποποίηση είναι 13,4 (5,1) και στον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα
είναι 36,6 (8,0).
Πίνακας 1
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.) και τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) των παραγόντων του Ερωτηματολογίου
Καταγραφής της Επαγγελματικής Εξουθένωσης της Maslach (MBI) για το σύνολο του
δείγματος
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
Μ.Ο.
|
Τ.Α.
|
|
Συναισθηματική εξάντληση
|
25,5
|
11,8
|
|
Αποπροσωποποίηση
|
13,4
|
5,1
|
|
Προσωπικά επιτεύγματα
|
36,6
|
8,0
|
4.2. Οι
παράγοντες της επαγγελματικής εξουθένωσης και τα δημογραφικά στοιχεία του
δείγματος
Διερευνήθηκε
η σχέση των τριών παραγόντων της επαγγελματικής εξουθένωσης (συναισθηματική
εξάντληση, αποπροσωποποίηση, προσωπικά επιτεύγματα) με τα δημογραφικά στοιχεία
του δείγματος (ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, ύπαρξη ή όχι παιδιών, σπουδές,
ειδικότητα, και χρόνια υπηρεσίας). Η σχέση αυτή εξετάστηκε με τη μέθοδο της
μονοπαραγοντικής ανάλυσης διακύμανσης (one-way ANOVA). Παρακάτω παρουσιάζονται
οι μέσοι όροι, οι τυπικές αποκλίσεις και
οι F-τιμές των τριών παραγόντων της επαγγελματικής εξουθένωσης ανά δημογραφική
κατηγορία για τους συμμετέχοντες της έρευνας.
4.2.1.
Όσον αφορά την ηλικία, για τον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση ο μέσος όρος
και η τυπική απόκλιση για τα άτομα ηλικίας από 20 έως 30 ετών είναι 24,5 (9,3),
για τα άτομα από 31 έως 40 ετών είναι 26,5 (11,4), για τα άτομα από 41 έως 50
ετών είναι 26,9 (14,0) και για τα άτομα που είναι 51 ετών και πάνω είναι 18,9
(11,8).
Για
τον παράγοντα αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για τα άτομα
ηλικίας από 20 έως 30 ετών είναι 13,5 (5,4), για τα άτομα από 31 έως 40 ετών
είναι 13,6 (5,0), για τα άτομα από 41 έως 50 ετών είναι 13,5 (5,6) και για τα
άτομα που είναι 51 ετών και πάνω είναι 11,9 (4,6).
Για
τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για τα
άτομα ηλικίας από 20 έως 30 ετών είναι 35,8 (5,5), για τα άτομα από 31 έως 40
ετών είναι 36,6 (7,4), για τα άτομα από 41 έως 50 ετών είναι 35,6 (11,1) και
για τα άτομα που είναι 51 ετών και πάνω είναι 40,2 (6,0)
Δε
βρέθηκε καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά στη μεταβλητή ηλικία
Πίνακας 2
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης ανά ηλικιακή ομάδα
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΗΛΙΚΙΑ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|||
|
20-30 ετών
|
31-40 ετών
|
41-50 ετών
|
51 ετών και άνω
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
24,5
(9,3)
|
26,5
(11,4)
|
26,9
(14,0)
|
18,9
(11,8)
|
0,23
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
13,5
(5,4)
|
13,6
(5,0)
|
13,5
(5,6)
|
11,9
(4,6)
|
2,20
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
35,8
(5,5)
|
36,6
(7,4)
|
35,6
(11,1)
|
40,2
(6,0)
|
2,60
|
2,84
|
σ.α.
|
4.2.2.
Όσον αφορά την οικογενειακή κατάσταση, για τον παράγοντα συναισθηματική
εξάντληση ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για τους άγαμους είναι 25,9
(10,8), για τους έγγαμους 25,1 (12,9) και για όσους δήλωσαν χηρεία και διαζύγιο
είναι 25,5 (4,9).
Για
τον παράγοντα αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για τους
άγαμους είναι 14,5 (5,2), για τους έγγαμους 12,2 (4,8) και για όσους δήλωσαν
χηρεία και διαζύγιο είναι 17,5 (7,8).
Για
τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για
τους άγαμους είναι 36,8 (6,4), για τους έγγαμους 36,1 (9,3) και για όσους
δήλωσαν χηρεία και διαζύγιο είναι 41,5 (0,7).
Δε
βρέθηκε καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά στο δείγμα σε σχέση με την
οικογενειακή τους κατάσταση
Πίνακας 3
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με την οικογενειακή κατάσταση των
συμμετεχόντων .
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
||
|
Άγαμος
|
Έγγαμος
|
Άλλο
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
25,9
(10,8)
|
25,1
(12,9)
|
25,5
(4,9)
|
0,08
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
14,5
(5,2)
|
12,2
(4,8)
|
17,5
(7,8)
|
2,25
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
36,8
(6,4)
|
36,1
(9,3)
|
41,5
(0,7)
|
0,92
|
2,84
|
σ.α.
|
4.2.3.
Όσον αφορά την ύπαρξη παιδιών, για τον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση ο
μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους δήλωσαν ότι έχουν παιδιά είναι 25,0
(12,8) και για όσους δήλωσαν ότι δεν έχουν είναι 26,0 (10,6). Για τον παράγοντα
αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους δήλωσαν ότι
έχουν παιδιά είναι 12,4 (4,8) και για όσους δήλωσαν ότι δεν έχουν είναι 14,5
(5,4). Για τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική
απόκλιση για όσους δήλωσαν ότι έχουν παιδιά είναι 36,3 (9,2) και για όσους
δήλωσαν ότι δεν έχουν είναι 36,9 (6,4)
Βρέθηκε
στατιστικά σημαντική διαφορά στον παράγοντα αποπροσωποποίηση [F(1,84)=4,32,
p=<0.05]. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι τα άτομα που δεν έχουν παιδιά
(Μ.Ο.=14,5, Τ.Α.=5,4) εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα στον παράγοντα
αποπροσωποποίηση σε σχέση με αυτούς που έχουν παιδιά. Αναπτύσσουν δηλαδή σε
μεγαλύτερο βαθμό τον αμυντικό μηχανισμό της απρόσωπης αντιμετώπισης των μαθητών
τους από τους υπόλοιπους.
Πίνακας 4
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με το αν έχουν ή δεν έχουν παιδιά οι
συμμετέχοντες
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΥΠΑΡΞΗ
ΠΑΙΔΙΩΝ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|
|
Ναι
|
Όχι
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
25,0
(12,8)
|
26,0
(10,6)
|
0,25
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
12,4
(4,8)
|
14,5
(5,4)
|
4,32
|
1,85
|
<0,05
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
36,3
(9,2)
|
36,9
(6,4)
|
0,36
|
2,84
|
σ.α.
|
4.2.4.
Όσον αφορά την απόκτηση μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών, για τον παράγοντα
συναισθηματική εξάντληση ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους έχουν
μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών είναι 23,1 (11,0) και για όσους δεν έχουν είναι 25,9
(12,0). Για τον παράγοντα αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση
για όσους έχουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών είναι 14,8 (6,3) και για όσους δεν
έχουν είναι 13,1 (4,9). Για τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος
και η τυπική απόκλιση για όσους έχουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών είναι 38,6
(5,4) και για όσους δεν έχουν είναι 36,2 (8,4).
Δε
βρέθηκε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά που να σχετίζεται με την απόκτηση ή
όχι μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών.
Πίνακας 5
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με το αν έχουν ή δεν έχουν μεταπτυχιακό
τίτλο οι συμμετέχοντες.
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|
|
Ναι
|
Όχι
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
23,1
(11,0)
|
25,9
(12,0)
|
0,46
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
14,8
(6,3)
|
13,1
(4,9)
|
0,05
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
38,6
(5,4)
|
36,2
(8,4)
|
1,63
|
2,84
|
σ.α.
|
4.2.5.
Όσον αφορά την απόκτηση διδακτορικού, για τον παράγοντα συναισθηματική
εξάντληση ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους έχουν διδακτορικό είναι
22,9 (11,8) και για όσους δεν έχουν είναι 26,0 (11,8). Για τον παράγοντα
αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους έχουν
διδακτορικό είναι 13,2 (5,2) και για όσους δεν έχουν είναι 13,4 (5,1). Για τον
παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους
έχουν διδακτορικό είναι 38,1 (7,1) και για όσους δεν έχουν είναι 36,2 (8,2).
Δε
βρέθηκε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά που να σχετίζεται με την απόκτηση ή
όχι διδακτορικού
Πίνακας 6
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης σε σχέση με το αν έχουν ή δεν έχουν διδακτορικό οι
συμμετέχοντες
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|
|
Ναι
|
Όχι
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
22,9
(11,8)
|
26,0
(11,8)
|
1,42
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
13,2
(5,2)
|
13,4
(5,1)
|
0,00
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
38,1
(7,1)
|
36,2
(8,2)
|
0,42
|
2,84
|
σ.α.
|
4.2.6.
Όσον αφορά την ειδικότητα των συμμετεχόντων, για τον παράγοντα συναισθηματική
εξάντληση ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για το διδακτικό προσωπικό είναι
23,5 (11,5) και για το διοικητικό προσωπικό είναι 26,9 (12,0). Για τον
παράγοντα αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για το διδακτικό
προσωπικό είναι 13,9 (5,0) και για το διοικητικό προσωπικό είναι 13,0 (5,2).
Για τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για
το διδακτικό προσωπικό είναι 36,5 (7,5) και για το διοικητικό προσωπικό είναι
36,6 (8,5) (Πίνακας 16).
Βρέθηκε
στατιστικά σημαντική διαφορά στον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα [F(2,84)=4,08,
p=<0,05). Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι τόσο το διδακτικό (Μ.Ο.=36,5, Τ.Α.=7,5)
όσο και το διοικητικό προσωπικό (Μ.Ο.=36,6, Τ.Α.=8,5) αξιολογούν θετικά την
προσφορά που παρέχουν μέσα από την εργασία τους.
Πίνακας 7
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης ανά ειδικότητα
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|
|
Διδακτικό
προσωπικό
|
Διοικητικό
προσωπικό
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
23,5
(11,5)
|
26,9
(12,0)
|
2,16
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
13,9
(5,0)
|
13,0
(5,2)
|
0,00
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ
ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
36,5
(7,5)
|
36,6
(8,5)
|
4,08
|
2,84
|
<0,05
|
4.2.7.
Όσον αφορά τα χρόνια υπηρεσίας, για τον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση ο
μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για όσους εργάζονται μέχρι και πέντε έτη είναι
24,7 (10,9), για όσους εργάζονται από 6 έως 10 έτη είναι 22,7 (8,2), για όσους
εργάζονται από 11 έως 15 έτη είναι 33,3 (14,6), για όσους εργάζονται από 16 έως
20 έτη είναι 27,9 (13,8), για όσους εργάζονται από 21 έως 25 έτη είναι 25,3
(12,3) και για όσους εργάζονται από 26 έως 30 έτη είναι 21,0 (11,9).
Για
τον παράγοντα αποπροσωποποίηση, ο μέσος όρος και η τυπική για όσους εργάζονται
μέχρι και πέντε έτη είναι 13,6 (5,0), για όσους εργάζονται από 6 έως 10 έτη
είναι 13,3 (5,4), για όσους εργάζονται από 11 έως 15 έτη είναι 12,7 (5,1), για
όσους εργάζονται από 16 έως 20 έτη είναι 13,3 (5,7), για όσους εργάζονται από
21 έως 25 έτη είναι 13,4 (5,6) και για όσους εργάζονται από 26 έως 30 έτη είναι
13,5 (5,2).
Για
τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση για
όσους εργάζονται μέχρι και πέντε έτη είναι 37,0 (4,9), για όσους εργάζονται από
6 έως 10 έτη είναι 35,8 (9,1), για όσους εργάζονται από 11 έως 15 έτη είναι
34,3 (8,5), για όσους εργάζονται από 16 έως 20 έτη είναι 38,8 (8,2), για όσους
εργάζονται από 21 έως 25 έτη είναι 33,3 (12,5) και για όσους εργάζονται από 26
έως 30 έτη είναι 40,0 (6,1).
Δε
βρέθηκε καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά που να σχετίζεται με τα χρόνια υπηρεσίας των συμμετεχόντων.
Πίνακας 8
Μέσοι
όροι (Μ.Ο.), τυπικές αποκλίσεις (Τ.Α.) και F-τιμές των τριών παραγόντων της
επαγγελματικής εξουθένωσης ως προς τα χρόνια υπηρεσίας των συμμετεχόντων
|
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
|
ΧΡΟΝΙΑ
ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ
|
F-τιμή
|
df
|
p
|
|||||
|
0-5 έτη
|
6-10 έτη
|
11-15 έτη
|
16-20 έτη
|
21-25 έτη
|
26-30 έτη
|
||||
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
Μ.Ο.
(Τ.Α.)
|
||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
24,7
(10,9)
|
22,7
(8,2)
|
33,3
(14,6)
|
27,9
(13,8)
|
25,3
(12,3)
|
21,0
(11,9)
|
0,75
|
2,84
|
σ.α.
|
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
13,6
(5,0)
|
13,3
(5,4)
|
12,7
(5,1)
|
13,3
(5,7)
|
13,4
(5,6)
|
13,5
(5,2)
|
0,12
|
1,85
|
σ.α.
|
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
37,0
(4,9)
|
35,8
(9,1)
|
34,3
(8,5)
|
38,8
(8,2)
|
33,3
(12,5)
|
40,0
(6,1)
|
0,98
|
2,84
|
σ.α.
|
4.3. Επίπεδα
Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Σύμφωνα
με τον πίνακα που παραθέτουν οι Αναγνωστόπουλος και Παπαδάτου (1992) (για τους
επαγγελματίες στο χώρο της υγείας) με τις οριακές τιμές που αντιστοιχούν σε
χαμηλά, μέτρια και υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης, φαίνεται ότι στο
σύνολο του δείγματος στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση ποσοστό 31,0% βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα, 39,1% σε μέτρια
επίπεδα και 29,9% σε υψηλά επίπεδα.
Όσον
αφορά τον παράγοντα αποπροσωποποίηση κανείς δεν βρίσκεται σε χαμηλό επίπεδο, ποσοστό
31% βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο και 69% σε υψηλό.
Τέλος,
σχετικά με τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα 24,1% βρίσκονται σε χαμηλό
επίπεδο, 41,4% σε μέτριο επίπεδο και
34,5% σε υψηλό επίπεδο.
Πίνακας 9
Επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης (χαμηλό,
μέτριο, υψηλό) ανά παράγοντα για το σύνολο του δείγματος
|
ΕΠΙΠΕΔΑ
ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ
ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
Σχετική συχνότητα (%)
rf
|
|
|
Συναισθημα
τική εξάντληση
|
Χαμηλό
επίπεδο
|
31,0
|
|
Μέτριο
επίπεδο
|
39,1
|
|
|
Υψηλό
επίπεδο
|
29,9
|
|
|
Αποπροσωποποίηση
|
Χαμηλό
επίπεδο
|
0,0
|
|
Μέτριο
επίπεδο
|
31,0
|
|
|
Υψηλό
επίπεδο
|
69,0
|
|
|
Προσωπικά επιτεύγματα
|
Χαμηλό
επίπεδο
|
24,1
|
|
Μέτριο
επίπεδο
|
41,4
|
|
|
Υψηλό
επίπεδο
|
34,5
|
|
Στη
συνέχεια παρατίθενται πίνακες με τα επίπεδα (χαμηλό, μέτριο, υψηλό) κάθε
παράγοντα ξεχωριστά για κάθε δημογραφική κατηγορία που μελετάμε (ηλικία,
οικογενειακή κατάσταση, ύπαρξη παιδιών, μορφωτικό επίπεδο, ειδικότητα, χρόνια υπηρεσίας).
4.3.1.
Όσον αφορά την ηλικία, για τον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση τα άτομα
ηλικίας από 20 έως 30 ετών κατανέμονται σχεδόν το ίδιο στα τρία επίπεδα, τα
άτομα ηλικίας από 31 έως 40 ετών
βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο, τα άτομα ηλικίας από 41 έως 50 ετών
βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο και τα άτομα ηλικίας 51 ετών και πάνω μοιράζονται
εξίσου στο χαμηλό και μέτριο επίπεδο. Στον παράγοντα αποπροσωποποίηση, τα
περισσότερα άτομα ανεξαρτήτως ηλικίας βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Για τον
παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, τα άτομα ηλικίας από 20 έως 30 ετών και τα
άτομα ηλικίας από 31 έως 40 ετών βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο, εκτός από τα
άτομα ηλικίας από 41 έως 50 ετών που εμφανίζουν το ίδιο ποσοστό και σε χαμηλό
επίπεδο. Επίσης, τα άτομα ηλικίας από 31 έως 40 ετών βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο και τα άτομα
ηλικίας 51 ετών και πάνω μοιράζονται εξίσου στο χαμηλό και μέτριο επίπεδο.
Πίνακας 10
Κατανομή
δείγματος (απόλυτες τιμές) στα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους τρεις
παράγοντες ανά ηλικιακή ομάδα
|
ΗΛΙΚΙΑ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|
|
20-30
ετών
|
4
|
6
|
5
|
0
|
3
|
12
|
3
|
4
|
8
|
|
31-40
ετών
|
13
|
18
|
11
|
0
|
12
|
30
|
6
|
23
|
13
|
|
41-50
ετών
|
6
|
6
|
9
|
0
|
8
|
13
|
8
|
5
|
8
|
|
51
ετών και άνω
|
4
|
4
|
1
|
0
|
4
|
5
|
4
|
4
|
1
|
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
4.3.2.
Όσον αφορά την οικογενειακή κατάσταση, στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση
τα περισσότερα άτομα ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση βρίσκονται
σε μέτριο επίπεδο, εκτός από τους έγγαμους, που εμφανίζουν το ίδιο ποσοστό και
σε χαμηλό επίπεδο. Στον παράγοντα αποπροσωποποίηση, το μεγαλύτερο ποσοστό των
συμμετεχόντων ανεξάρτητα από την οικογενειακή του κατάσταση βρίσκεται σε υψηλό
επίπεδο. Σχετικά με τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, τα περισσότερα άτομα
ανεξάρτητα από την οικογενειακή τους κατάσταση βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο,
εκτός από όσους δήλωσαν χηρεία ή διαζύγιο, που μοιράζονται εξίσου στο χαμηλό και
μέτριο επίπεδο.
Πίνακας11
Κατανομή δείγματος (απόλυτες τιμές) στα
επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους τρεις παράγοντες ως προς την
οικογενειακή κατάσταση
|
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ
ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|
|
Άγαμος
|
11
|
16
|
12
|
0
|
8
|
31
|
7
|
18
|
14
|
|
Έγγαμος
|
16
|
16
|
14
|
0
|
19
|
27
|
13
|
17
|
16
|
|
Άλλο
(χηρεία, διαζύγιο)
|
0
|
2
|
0
|
0
|
0
|
2
|
1
|
1
|
0
|
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
4.3.3.
Όσον αφορά την ύπαρξη παιδιών, στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση οι
συμμετέχοντες που έχουν παιδιά κατανέμονται περίπου το ίδιο σε όλα τα επίπεδα,
ενώ όσοι δεν έχουν βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο. Στον παράγοντα
αποπροσωποποίηση, τα περισσότερα άτομα ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι παιδιών
βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Σχετικά με τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, το
μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι παιδιών
βρίσκεται σε μέτριο επίπεδο.
Πίνακας 12
Κατανομή
δείγματος (απόλυτες τιμές) στα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους
τρεις παράγοντες ως προς την ύπαρξη παιδιών
|
ΥΠΑΡΞΗ
ΠΑΙΔΙΩΝ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|
|
Ναι
|
16
|
17
|
14
|
0
|
19
|
28
|
13
|
19
|
15
|
|
Όχι
|
11
|
17
|
12
|
0
|
8
|
32
|
8
|
17
|
15
|
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
4.3.4.
Όσον αφορά τις σπουδές, στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση οι απόφοιτοι
ΤΕΙ, οι απόφοιτοι ΑΕΙ και όσοι έχουν μεταπτυχιακό ή/και διδακτορικό βρίσκονται
σε μέτριο επίπεδο, εκτός από τους απόφοίτους ΑΕΙ που εμφανίζουν το ίδιο ποσοστό
και σε χαμηλό επίπεδο και από τους κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών που
εμφανίζουν το ίδιο ποσοστό και σε υψηλό επίπεδο.
Στον
παράγοντα αποπροσωποποίηση, οι απόφοιτοι ΤΕΙ, οι απόφοιτοι ΑΕΙ, όσοι έχουν
μεταπτυχιακό ή/και διδακτορικό βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο.
Σχετικά
με τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα, όσοι έχουν μεταπτυχιακό βρίσκονται σε
υψηλό επίπεδο, εκτός από τους κατόχους μεταπτυχιακού που εμφανίζουν το ίδιο
ποσοστό και σε χαμηλό επίπεδο. Επίσης, οι απόφοιτοι ΑΕΙ και όσοι έχουν
διδακτορικό βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο, εκτός από τους απόφοιτους ΤΕΙ που
βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο.
Πίνακας 13
Κατανομή δείγματος (απόλυτες τιμές) στα
επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους τρεις παράγοντες ως προς την
εκπαιδευτική βαθμίδα
|
ΣΠΟΥΔΕΣ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|
|
ΤΕΙ
|
7
|
11
|
9
|
0
|
9
|
18
|
11
|
6
|
10
|
|
ΑΕΙ
|
8
|
8
|
6
|
0
|
5
|
17
|
1
|
13
|
8
|
|
Μεταπτυχιακό
|
2
|
3
|
3
|
0
|
3
|
5
|
3
|
2
|
3
|
|
Διδακτορικό
|
6
|
8
|
2
|
0
|
5
|
11
|
4
|
8
|
4
|
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
4.3.5.
Όσον αφορά την ειδικότητα, στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση το διδακτικό
προσωπικό βρίσκεται σε μέτριο επίπεδο και το διοικητικό προσωπικό βρίσκεται σε
υψηλό επίπεδο. Στον παράγοντα αποπροσωποποίηση, τα περισσότερα άτομα ανεξάρτητα
από ειδικότητα βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο. Σχετικά με τον παράγοντα προσωπικά
επιτεύγματα, το διδακτικό προσωπικό βρίσκεται σε μέτριο επίπεδο και το
διοικητικό προσωπικό βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο.
Πίνακας14
Κατανομή
δείγματος (απόλυτες τιμές) στα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους
τρεις παράγοντες ανά ειδικότητα
|
ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|||
|
διδακτικό
προσωπικό
|
14
|
17
|
7
|
0
|
12
|
26
|
6
|
22
|
10
|
||
|
διοικητικό
προσωπικό
|
13
|
17
|
19
|
0
|
15
|
34
|
15
|
14
|
20
|
||
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
||
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
4.3.6.
Όσον αφορά τα χρόνια υπηρεσίας των συμμετεχόντων, στον παράγοντα συναισθηματική
εξάντληση όσοι εργάζονται μέχρι και πέντε έτη, όσοι εργάζονται από 21 έως 25
έτη και όσοι εργάζονται από 26 έως 30 έτη βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο, όσοι
εργάζονται από 6 έως 10 έτη βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο, όσοι εργάζονται από
11 έως 15 έτη βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο και όσοι εργάζονται από 16 έως 20 έτη
έχουν τα ίδια ποσοστά και στα τρία επίπεδα. Στον παράγοντα αποπροσωποποίηση, τα
περισσότερα άτομα ανεξάρτητα από τα χρόνια υπηρεσίας βρίσκονται σε υψηλό
επίπεδο, εκτός από αυτούς που εργάζονται από 26 έως 30 έτη, οι οποίοι
βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο. Σχετικά με τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα,
όσοι εργάζονται μέχρι και πέντε έτη, όσοι εργάζονται από 6 έως 10 έτη και όσοι
εργάζονται από 26 έως 30 έτη βρίσκονται σε μέτριο επίπεδο, όσοι εργάζονται από
11 έως 15 έτη και όσοι εργάζονται από 21 έως 25 έτη βρίσκονται σε υψηλό
επίπεδο, και όσοι εργάζονται από 16 έως 20 έτη βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο.
Πίνακας 15
Κατανομή
δείγματος (απόλυτες τιμές) στα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης για τους τρεις
παράγοντες ως προς τα χρόνια υπηρεσίας
|
ΧΡΟΝΙΑ
ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ
|
ΕΠΙΠΕΔΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ
|
||||||||||
|
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΑΝΤΛΗΣΗ
|
ΑΠΟΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ
|
ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ
|
|||||||||
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
1*
|
2**
|
3***
|
|||
|
0-5
έτη
|
13
|
19
|
12
|
0
|
12
|
32
|
9
|
20
|
15
|
||
|
6-10
έτη
|
6
|
1
|
0
|
0
|
3
|
4
|
0
|
4
|
3
|
||
|
11-15
έτη
|
2
|
2
|
5
|
0
|
4
|
5
|
2
|
3
|
4
|
||
|
16-20
έτη
|
4
|
4
|
4
|
0
|
4
|
8
|
6
|
4
|
2
|
||
|
21-25
έτη
|
2
|
6
|
4
|
0
|
2
|
10
|
3
|
3
|
6
|
||
|
26-30
έτη
|
0
|
2
|
1
|
0
|
2
|
1
|
1
|
2
|
0
|
||
|
ΣΥΝΟΛΟ
|
27
|
34
|
26
|
0
|
27
|
60
|
21
|
36
|
30
|
||
*Χαμηλό
επίπεδο ** Μέτριο επίπεδο *** Υψηλό επίπεδο
5. Ερμηνεία
αποτελεσμάτων – Συμπεράσματα
Η
εν λόγω έρευνα διενεργήθηκε με σκοπό να διερευνηθεί το φαινόμενο της
επαγγελματικής εξουθένωσης στο εκπαιδευτικό προσωπικό. Συγκεκριμένα, ερευνήθηκε
η σχέση μεταξύ των τριών παραγόντων της επαγγελματικής εξουθένωσης
(συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση, προσωπικά επιτεύγματα) και των
μεταβλητών ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, ύπαρξη παιδιών, μορφωτικό επίπεδο,
ειδικότητα, και χρόνια υπηρεσίας.
Συνοπτικά,
αυτό που αναμενόταν να βρεθεί είναι ότι:
α)
το εκπαιδευτικό προσωπικό θα εμφανίσει υψηλά επίπεδα επαγγελματικής
εξουθένωσης,
β)
το εκπαιδευτικό προσωπικό θα εμφανίζει υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής
εξουθένωσης από το διοικητικό προσωπικό,
γ)
οι νεότεροι σε ηλικία, οι άγαμοι, όσοι δεν έχουν παιδιά, όσοι έχουν λίγα χρόνια
υπηρεσίας θα εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης από τους
μεγαλύτερους σε ηλικία, τους έγγαμους, αυτούς που έχουν παιδιά, αυτούς που
έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και αυτούς που έχουν πολλά χρόνια υπηρεσίας.
Πριν
την ερμηνεία των ευρημάτων χρειάζεται να τονιστεί ότι το δείγμα της έρευνας
είναι συμπτωματικό και όχι αντιπροσωπευτικό των επαγγελματικών κατηγοριών που
εξετάστηκαν. Για το λόγο αυτό τα
αποτελέσματα μπορούν να γενικευθούν μόνο σε πληθυσμούς που έχουν τα ίδια
χαρακτηριστικά με το δείγμα αυτό. Άλλωστε, και το μικρό μέγεθος του δείγματος
κάνει επιφυλακτική την οποιαδήποτε γενίκευση των ευρημάτων.
Με
τη διαδικασία της μονοπαραγοντικής (oneway) ανάλυσης διακύμανσης (ANOVA)
βρέθηκε ότι κανένα δημογραφικό
χαρακτηριστικό δεν επηρεάζει τον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση. Αξίζει
να σημειωθεί ότι στην κατανομή του δείγματος σε χαμηλό, μέτριο και υψηλό
επίπεδο ανά δημογραφική κατηγορία το διοικητικό προσωπικό εμφανίζει υψηλά
επίπεδα στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση, αν και το αποτέλεσμα αυτό δεν
είναι στατιστικά σημαντικό.
Αναφορικά
με τον παράγοντα αποπροσωποποίηση, μόνο
η ύπαρξη ή όχι παιδιών βρέθηκε να σχετίζεται στατιστικά σημαντικά, εύρημα που
δεν υποστηρίζεται από τη βιβλιογραφία. Συγκρίνοντας τους μέσους όρους των
ατόμων που έχουν παιδιά και αυτών που δεν έχουν, φαίνεται ότι μεγαλύτερα επίπεδα αποπροσωποποίησης δηλώνουν όσοι δεν
έχουν παιδιά. Μια πιθανή ερμηνεία είναι ότι όσοι δεν έχουν παιδιά είναι
κυρίως οι μικρότεροι σε ηλικία εργαζόμενοι, δημογραφικό στοιχείο που έχει
συσχετιστεί με την επαγγελματική εξουθένωση (Κάντας, 1996. Maslach, Schaufeli
& Leiter, 2001).
Όσον
αφορά την ηλικία έχει επανειλημμένα βρεθεί σε σχετικές έρευνες ότι οι νεότεροι σε ηλικία εργαζόμενοι έχουν
υψηλότερα επίπεδα εξουθένωσης. Σύμφωνα με τον Cherniss (1992), διαχρονικές
έρευνες έχουν δείξει ότι τα φαινόμενα αυτά που εμφανίζονται στην αρχή της σταδιοδρομίας δεν είναι παρά
προβλήματα αρχικής προσαρμογής και δεν έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις (Κάντας,
1996. Maslach, Schaufeli & Leiter, 2001). Ο ιδεαλισμός και οι προσδοκίες
των νεοδιορισμένων δεν ικανοποιούνται (Chernisss, 1995) αλλά ούτε ευνοούνται
από τις συνθήκες που επικρατούν στον χώρο.
Ενδιαφέρον,
επίσης, παρουσιάζει το γεγονός ότι το δείγμα ανάλογα με τη δημογραφική
κατηγορία εμφανίζει μέτρια και υψηλά επίπεδα στον παράγοντα αποπροσωποποίηση
και καθόλου χαμηλά επίπεδα. Αυτό δείχνει ότι είναι αναγκαίο για το προσωπικό να
υιοθετήσουν ένα μηχανισμό άμυνας απέναντι στις αυξημένες απαιτήσεις του
επαγγέλματός τους και στην έλλειψη υποστήριξης από τον εργασιακό τους χώρο
(Αναγνωστόπουλος & Παπαδάτου, 1992).
Για
τον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα βρέθηκε να υπάρχει στατιστικά σημαντική
συσχέτιση με την ειδικότητα του ατόμου. Σχετικά με το εύρημα αυτό, η σύγκριση
των μέσων όρων του προσωπικού έδειξε ότι το διδακτικό προσωπικό και το διοικητικό
προσωπικό βρίσκονται στα ίδια επίπεδα. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί ως γενικότερη
προσπάθεια του προσωπικού να διατηρήσει όσο γίνεται την αίσθηση της προσφοράς
που χαρακτηρίζει το επάγγελμα ακόμα και μέσα στις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει
στον χώρο εργασίας.
Περισσότερες
πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε από την κατανομή του συνολικού δείγματος ως
προς τα επίπεδα της επαγγελματικής εξουθένωσης
(χαμηλό, μέτριο, υψηλό). Σύμφωνα με τους Αναγνωστόπουλο και Παπαδάτου
(1992) υψηλές τιμές στις υποκλίμακες της συναισθηματικής εξάντλησης και
αποπροσωποποίησης και χαμηλές τιμές στην υποκλίμακα των προσωπικών επιτευγμάτων
δηλώνουν αυξημένα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης.
Όσον
αφορά το σύνολο του δείγματος, στον παράγοντα
συναισθηματική εξάντληση βρίσκεται σε μέτριο επίπεδο, στον παράγοντας αποπροσωποποίηση σε υψηλό επίπεδο και
στον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα σε
μέτριο επίπεδο. Μπορούμε να πούμε ότι το δείγμα της παρούσας έρευνας δεν εμφανίζει υψηλά επίπεδα επαγγελματικής
εξουθένωσης, όπως θα αναμενόταν. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο μικρό
μέγεθος του δείγματος, που είναι επιπλέον συμπτωματικό και μη αντιπροσωπευτικό.
Όμως,
είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το δείγμα βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο στον
παράγοντα αποπροσωποποίηση και σε μέτριο επίπεδο στον παράγοντα συναισθηματική
εξάντληση και στον παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα. Το εύρημα αυτό μπορεί να
ερμηνευθεί από τον τρόπο λειτουργίας των σχολείων, από τα οποία προέρχεται και
το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος.
Επιπλέον,
μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι εργαζόμενοι λόγω του υπερβολικού φόρτου εργασίας
αντιμετωπίζουν απρόσωπα τους μαθητές ο χρόνος που διαθέτουν πρέπει να μοιραστεί
σε μεγάλο αριθμό ατόμων.
Επίσης,
τα μέτρια επίπεδα στον παράγοντα συναισθηματική εξάντληση μπορούν να
ερμηνευθούν και από το γεγονός ότι στην ελληνική κοινωνία υπάρχουν δυνατοί
κοινωνικοί δεσμοί με την οικογένεια όσο και με φίλους, οι οποίοι μπορούν να
λειτουργήσουν υποστηρικτικά και ανασχετικά στην περίπτωση της επαγγελματικής
εξουθένωσης (Μόττη-Στεφανίδη, 2000).
Συνοπτικά,
στην εν λόγω έρευνα το προσωπικό βρέθηκε
να μην έχει υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης, εκτός από τον παράγοντα
της αποπροσωποποίησης. Το διδακτικό προσωπικό εμφάνισε υψηλότερα επίπεδα
επαγγελματικής εξουθένωσης από το διοικητικό προσωπικό, χωρίς αυτό το εύρημα να
είναι στατιστικά σημαντικό. Όμως, βρέθηκε στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ
της ειδικότητας των συμμετεχόντων και του παράγοντα προσωπικά επιτεύγματα.
Επίσης, οι εργαζόμενοι στην εκπαίδευση βρίσκονται στα ίδια επίπεδα
επαγγελματικής εξουθένωσης. Τέλος, όσοι δεν έχουν παιδιά, δηλαδή οι νεότεροι,
εμφάνισαν υψηλά επίπεδα στον παράγοντα αποπροσωποποίηση, εύρημα που είναι
στατιστικά σημαντικό.
Ενδιαφέρον
πάντως θα ήταν στο πλαίσιο μελλοντικής έρευνας η εφαρμογή και αξιολόγηση ενός
προγράμματος παρέμβασης για την πρόληψη και αντιμετώπιση της επαγγελματικής
εξουθένωσης σε ευρύτερες ομάδες εκπαιδευτικού προσωπικού, κάτι που έχει
επιβεβαιωθεί ερευνητικά σε μικρές ομάδες επαγγελματιών στο χώρο της εκπαίδευσης
και της υγείας (Τσίρος, Χ., 2007,8,9).
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
∆εµερούτη,
Ε. (2001). Επαγγελµατική εξουθένωση: ορισµός και σχέση της µε τις εργασιακές
συνθήκες σε διάφορους
επαγγελµατικούς τοµείς. Στο:
Ε. Βασιλάκη, Σ. Τριλίβα,
& Η. Μπεζεβέγκης, Η. (Εκδ.), Το στρες, το άγχος και η αντιµετώπισή τους. (σελ. 233-258). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Κάντας, Α., (1996).
Το σύνδροµο της
επαγγελµατικής εξουθένωσης στους εκπαιδευτικούς
και στους εργαζοµένους σε επαγγέλµατα υγείας και πρόνοιας. Ψυχολογία,
3(2), 71-85.
Κάντας, Α. (1995). Οργανωτική-Βιοµηχανική ψυχολογία,
Μέρος 3ο . Αθήνα: Ελληνικά γράµµατα.
Τσίρος Χ., Επαγγελματική Εξουθένωση και Αυτοεκτίμηση των Νοσηλευτών, Πανεπιστήμιο
Πελοποννήσου, Νοσηλευτική, Σπάρτη, 2007
Τσίρος, Χ. (2006). Πανεπιστημιακή εκπαίδευση του
επαγγελματία υγείας στη συμβουλευτική: Αναγκαιότητα και
Προοπτικές. Αθήνα.
Τσίρος, Χ. (2007). Αυτοεκτίμηση και Επαγγελματική
εξουθένωση του επαγγελματία υγείας. Αθήνα.
Τσίρος, Χ. (2007). Επαγγελματική εξουθένωση και
Αυτοεκτίμηση των Επαγγελματιών Υγείας. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Τμήμα
Νοσηλευτικής, Σπάρτη.
Τσίρος, Χ. (2007). Η αυτοαντίληψη των μαθητών του
δημοτικού σχολείου για τις ικανότητές τους και η σχέση της με τη νοημοσύνη και
τη σχολική επίδοσή τους. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών,
Φιλοσοφική Σχολή. Διδακτορική διατριβή,
Αθήνα. (υπό έκδοση).
Τσίρος Χ., Παπαπέτρου Σ. (2008). Αυτοεκτίμηση, Επαγγελματική
εξουθένωση και η σχέση τους με τον Αισθητηριακό. Τύπο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,
Διεθνές συνέδριο, Βόλος , 19-20 Μαΐου 2008.
Τσίρος, Χ. (2008). Αισθητηριακός τύπος, ακαδημαική
αυτοαντίληψη και σχολική επίδοση. Στα Πρακτικά του 6ου Πανελληνίου Συνεδρίου του Παιδαγωγικού
τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Ε.Κ.Π.Α.και της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος
με θέμα : Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα, 5,6,7, Δεκεμβρίου 2008.
Τσίρος, Χ. (2008). Αξιολόγηση Επιμορφωτικής Παρέμβασης.
Στα Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Βόλος, 19-20
Ιουνίου 2008 και στο: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (2008), Δημοσιεύσεις, Τμήμα Νοσηλευτικής, Σπάρτη.
Τσίρος, Χ. (2008). Επαγγελματική εξουθένωση και
Αυτοεκτίμηση των Εκπαιδευτικών σε συνάρτηση με την έννοια του αισθητηριακού
τύπου. Στα Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, Βόλος,
19-20 Ιουνίου 2008 και στο :
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (2008), Δημοσιεύσεις, Τμήμα Νοσηλευτικής, Σπάρτη.
Τσίρος, Χ. (2008). Συμβουλευτική στο χώρο της υγείας. Αθήνα.
Τσίρος, Χ. (2009).Συμβουλευτική Θεωρία και Πράξη στο χώρο
της Εκπαίδευσης και της Συμβουλευτικής. Τρίπολη: εκδ. Ακαδημαϊκό.
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Antoniou, A.
S., Polychroni, F. & Walters, B.
(2000). Sources of stress and professional burnout of teachers of
special educational needs in Greece. Πρακτικά συνεδρίου International Special Education
Congress. University of Manchester. Atkins,
Bakker, A. B., Schaufeli, W. B.,
Demerouti, E., Janssen, P. P. M., Van Der Hulst, R. & Brouwer, J. (2000). Using equity theory to examine
the difference between burnout and depression. Anxiety, Stress and Coping,
13(3), 247-268.
Baumeister, R. F. & Sommer,
K. L. (1977). What do men want? Gender differences and two spheres of
belongingness: Comment on Cross and Madson (1997). Psychological Bulletin,
122(1), 38-44.
Beck, A. T. (1967). Depression:
Causes and treatment. Philadelphia: University of Pennsylvania Press
Burke, R. J., Greenglass, E. R.
& Schwarzer, R. (1996). Predicting teacher burnout over time: Effects of work stress, social
support and self doubts on burnout and its consequences. Anxiety, Stress and
Coping, 9(3), 261-275.
Buunk, B.
P. & VanYperen, N. W. (1989).
Social comparison, equality, and relationship satisfaction: Gender
differences over a ten-year period. Social Justice Research, 3(2), 157-180.
Buunk, B. P. & Hoorens, V.
(1992). Social support and stress: the role of social comparison and
social exchange processes.
British Journal of Clinical Psychology, 31(4), 445-457.
Chichester: John Wiley. Hegtvedt,
K. A. (1998). Social determinants of perception: Power, equity, and status
effects in an exchange situation. Social Psychology Quarterly, 51(2), 141-153.
Church, N. F.,
Brechman-Toussaint, M. L. & Hine, D. W. (2005). Do dysfunctional
cognitions mediate the
relationship between risk
factors and postnatal depression symptomatology? Journal
of Affective Disorders, 87(1), 65-72.
Cordes, C. & Dougherty, T.
(1993). A review and an integration of research on job burnout. Academy of
Management Review, 18(4), 621-656.
Davis, M. H. (1980). A
multidimensional approach to individual differences in empathy. JSAS Catalog of
Selected Documents in Psychology, 10(85).
Demerouti, E., Bakker, A. B.,
Vardakou, I. & Kantas, A. (2003). The convergent validity of two burnout
instruments. European Journal of Psychological Assessment, 19(1), 12-23.
Dorman, J. P. (2003). Relationship between school and classroom environment and
teacher burnout : A LISREL analysis. Social Psychology of education, 6(2),
107-127.
Eaton, W. W., Muntaner, C, Smith,
C, Tien, A. & Ybarra, M. (1999). Center for epidemiologic studies
depression scale: Review and revivion (CESD and CESDR). Στο: Μ. Ε. Maruish (Eds.) The use of
psychological testing for treatment planning and outcomes assessment. New
Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
Eisenberg, N.
(2000). Empathy. Στο: Α. Ε. Kazdin
(Eds.) Encyclopedia of Psychology, Vol. 3. Washington: American
Psychological Association. Feeney, J., Peterson, C. & Noller, P. (1994).
Equity and marital satisfaction over the family life cycle. Personal Relationships,
1(1), 83-99.
Felmlee, D. H. (1994). Who’s on
top? Power in romantic relationships. Sex Roles, 31(5-6), 275-295.
Fountoulakis, K.,
Iacovides, A., Kleanthous,
S., Samolis, S.,
Kaprinis, St. G., Sitzoglou, K., Kaprinis, G. St. &
Bech, P. (2001). Reliability, validity and psychometric properties
of the Greek
translation of the
Center for Epidemiological
Studies-Depression (CES-D) Scale. BMC Psychiatry, 1(3).
Glass, J. & Fujimoto, T.
(1994). Housework, paid work, and depression among husbands and wives. Journal
of Health and Social behavior, 35(2), 179-191. Gotlib, I. H. & Hammen, C.
L. (1992). Psychological aspects of depression: toward a
cognitive-interpersonal integration.
Iacovides, A.,
Fountoulakis, K. N.,
Kaprinis, St. & Kaprinis, G.
(2003). The relationship between
job stress, burnout and clinical depression. Journal of Affective Disorders,
75(3), 209-221.
Jolliffe, D. & Farrington, D.
P. (2004). Empathy and offending: A systematic review and meta-analysis. Aggression
and Violent Behavior, 9(5), 441-467.
M. W. & Steitz, J. A. (2002).
The assessment of empathy: An evaluation of the interpersonal reactivity index.
στο http://www.uu.edu/union/academ/tep/research/atkins.htm
Bakker, A. B., Demerouti, E. & Schaufeli, W. B. (2005). The
crossover of burnout and work engagement among working couples. Human
Relations, 58(5), 661-689.
[1] Τσίρος Χ., Παπαπέτρου Σ. (2009). «Αυτοεκτίμηση και Επαγγελματική Εξουθένωση των Στελεχών της
Εκπαίδευσης. Μελέτη Περίπτωσης». Στο Μαθησιακό Ύφος, Τρίπολη, Ακαδημαϊκό,
2009, σελ. 72-99 (ISBN: 978-960-99047-0-4)
